STALKING – obsesyjne osaczanie!

 

Stalkerzy - skąd biorą się i kim są ? wyjaśnia Agencja Detektywistyczna ALERT.

Grupa Detektywistyczna ALERT już kilkakrotnie w tym roku pomagała ofiarom stalkingu. A czym jest stalking, który w języku angielskim oznacza niewinne z nazwy “podchody” lub “skradanie się”? Potocznie rzecz ujmując - stalking to forma nękania, znana większości nam głównie z uciążliwego i obsesyjnego nagabywania celebrytów. Ale ofiarami stalkerów nie są tylko osoby znane z tzw. „pierwszych stron gazet” z TV czy social-mediów. Stalkingu może doświadczyć każdy z nas, jest to zachowanie, które jest przestępstwem ograniczającym wolność poprzez stosowanie przede wszystkim przemocy psychicznej, a przejawiać się może w postaci „śledzenia” (częstej, niechcianej obecności w naszej osobistej przestrzeni lub jej otoczeniu, która nie musi mieć wcale formy bezpośredniości). Stalker osacza i nagabuje wybraną osobę według swojego często wyrafinowanego, a nawet infantylnie zaplanowanego działania. Prześladowanie może przybierać różne zachowania w tym wirtualne formy kontaktu jak nękanie telefonami, SMS-ami oraz wiadomościami mailowymi. Może też charakteryzować się działaniami bezpośrednimi jak częste pod byle pretekstem lub bez niego dokonywane wizyty, permanentne przekazywanie niechcianych prezentów, co delikatnie rzecz ujmując jest naprzykrzaniem się w formie, czasie i stylu nieakceptowalnym przez potencjalnych beneficjentów tych działań i co czyni je w rezultacie zaborczymi, wywołującymi strach i poczucie zagrożenia. Działania stalkerów wymierzone są przede wszystkim w prywatność, intymność i spokój ofiary. A nękanie przez stalkera, co nie jest niestety rzadkim przypadkiem może doprowadzić nawet do strat materialnych np. poprzez zmuszenie ofiary do rezygnacji z pracy, dogodnego miejsca zamieszkania oraz skutkować dotkliwymi krzywdami emocjonalnymi, a w skrajnych przypadkach prowadzić nawet do prób samobójczych.   

Profil "typowego" stalkera.

"Typowy stalker" (jeśli można mówić w ogóle o "uniwersalności cech do skłonności prześladowczych" takich osób) jest co najmniej przeciętnie rozwinięty intelektualnie. Najczęściej żyje samotnie i ma kłopoty w życiu zawodowym poszukuje pracy lub pozostaje bezrobotny. Większość sprawców stalkingu była już notowana za stosowanie przemocy, agresję, nadużywanie alkoholu, awanturowanie się, akty wandalizmu czy nękanie innych ofiar. Dlatego stalkerzy często figurują w policyjnych bazach danych. Jak wskazują statystyki ofiarami stalkingu w dużej mierze są kobiety, a najczęściej stalkerami zostają mężczyźni w wieku 30 – 40 lat, którzy się rozstali ze swoją partnerką. Jednak doświadczenie Biura Detektywistycznego ALERT ujawnia, iż „model ten” może być z goła całkiem odwrotny i stalkerem może być też porzucona kobieta, dziewczyna, zazdrosna koleżanka. Bywa, że ofiarą stalkera jest osoba tej samej płci. Jak od wszystkiego w realnym życiu i tu jest również wyjątek, identyfikowany jako odmiana prześladowania wśród młodzieży, określana jako „bullying”. Często taki młodociany stalker utożsamia się z relacją, jaką uroił sobie w związku z ofiarą, ma ona najczęściej zabarwienie erotyczne lub wręcz seksualne (chociaż nie tylko). „Bullying” [1] jako zjawisko znęcania się uczniów nad uczniami jest jednak tak szeroką odmianą stalkingu, a właściwie mobbingu, iż niniejszym tylko sygnalizujemy ten problem, a w niedługim czasie poświęcimy temu ważnemu zagadnieniu cały, odrębny blog na naszej stronie. Wracając jednak do "typowego stalkera" to prześladowca, który z reguły cierpi na zaburzenia osobowości, ma skłonność do paranoi i obsesji. Inną znaną postacią stalkingu jest podszywanie się pod ofiarę, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej, zdeprecjonowanie jej w oczach najbliższego otoczenia poprzez zniesławienie lub kompromitację. Dodajmy, iż stalking nie występuje wyłącznie w relacjach osobistych – prywatnych, może także mieć miejsce w pracy i przybierać różne formy prześladowań często mylone z mobbingiem.

Opisaliśmy powyżej "profil osobowy typowego stalkera", jego główne cechy, które zaczerpnięto z nielicznych refleksji pochodzących z polskiej literatury psychologicznej i pedagogicznej oraz z niemałego już doświadczenia zdobytego jako Agencja Detektywistyczna ALERT. Ale bogatsi o permanentnie pogłębianą wiedzę fachową, w tym z zakresu kryminologii uznaliśmy za zasadne głębsze przedstawienie (choć ze względu na objętość zagadnienia mocno skondensowane w niniejszym blogu) sylwetek społecznych sprawców uporczywego nękania, poznanie ich profilów (odmian i typów zidentyfikowanych na podstawie przeprowadzonych badań kryminologicznych) sposobów ich motywacji i działań. Uznaliśmy to za konieczne i bardzo pomocne by prawidłowo rozpoznać i reagować na ich czyny, tak by nie tylko skutecznie ukarać prześladowców, ale przede wszystkim przerwać nękanie i zapewnić bezpieczeństwo i komfort psychiczny osobie pokrzywdzonej. 

Typy sprawców uporczywego nękania [2]

• Stalker odrzucony - to typ osoby, która nie może pogodzić się z końcem relacji wiążącej go z nękaną ofiarą, którą jest najczęściej ktoś, z kim stalkera łączyła więź intymna, ale nie zawsze tak musi być. Bywało, że pokrzywdzonymi także byli długoletni współpracownicy, bliscy przyjaciele, rodzice, dzieci, a nawet terapeuci. Z różnych powodów związek sprawcy z ofiarą jest niezwykle silny, a jego zerwanie powoduje głębokie uczucie niesprawiedliwości i poniżenia oraz poczucie, że tej utraconej relacji nie da się zastąpić żadną inną. U tego typu sprawcy uczucie odrzucenia łączy się z gniewem, prześladowca miota się miedzy chęcią odzyskania utraconej osoby a zemstą na niej. W efekcie podejmuje różne działania, takie jak nachodzenie ofiary czy groźby, które raczej nie pozwalają mieć nadziei na odbudowanie relacji. Ich działania bywają niespójne: wyznają nękanej osobie  miłość, proszą o kolejną szansę, aby za moment wyzywać ofiarę, obrażać ją, a niekiedy także atakować fizycznie. Według. przeprowadzonych badań w rolę sprawcy odrzuconego wchodzą najczęściej mężczyźni (90%), a ofiarami są kobiety. W tej grupie sprawców najrzadziej diagnozuje się zaburzenia psychiczne.
• Stalker zagrożony - to osoba, którą można szeroko zakwalifikować jako stalkera odrzuconego, o którym była już mowa wyżej. Jednak mówiąc o tym typie prześladowcy, przeważnie pozostaje on w związku, który nadal trwa, ale potrzebuje mieć nad nim nadmierną kontrolę. Wyraża się to w potrzebie zbyt dużej bliskości, braku zaufania do partnerki czy partnera co stalker odczytuje jako odrzucenie. Uczucia, które doświadczają mogą być uzasadnione zachowaniem bliskiej osoby, ale też mogą wynikać z niskiego poczucia własnej wartości sprawcy czy niewiary w to, że zasługuje on na miłość i rzeczywiście może być kochany. Obsesyjna obawa przed odrzuceniem bywa tak silna, że "może oznaczać tyle samo co rzeczywiste odrzucenie". Tacy stalkerzy przeżywają dwa typy lęków: uświadomiony lęk przed porzuceniem, oraz nieuświadomiony lęk przed bliskością (jako, że nie doświadczyli jej nigdy od swoich opiekunów w dzieciństwie). Tego typu stalking jak już wskazano wyżej w relacjach partnerskich rozpoczyna się zazwyczaj jeszcze w trakcie trwania związku i przejawia głównie brakiem zaufania, permanentnym przepytywaniem partnera / partnerki, ciągłym sprawdzaniem aktywności czy oskarżaniem często o wyimaginowane podejrzenia.   
• Poszukiwacz bliskości - to osoba, stalker, którego charakteryzuje dążenie do zbudowania związku z osobą, która zupełnie nie jest tym zainteresowana, wśród nich można także wyróżnić grupę sprawców, którzy obiektem swojej atencji czynią osobę publiczną, celebrytę, artystę, wyobrażając sobie siebie w roli jej bliskiego przyjaciela, powiernika i doradcy. Ten typ prześladowcy to jedyny, w którym jako sprawczynie dominują kobiety. Są to zazwyczaj osoby starsze niż w przypadku stalkerów innego typu, żyjące w pewnej izolacji społecznej, samotne, a jednocześnie bardzo spragnione miłości i przyjaźni. Z ich punktu widzenia fantazja o bliskiej (miłosnej lub przyjacielskiej) relacji lub urojone przeświadczenie o jej istnieniu są lepsze niż świadomość nieistnienia w ogóle tego rodzaju więzi w ich życiu. Poszukiwaczkę i poszukiwacza bliskości charakteryzuje kurczowe chwytanie sie każdej pozytywnej odpowiedzi ze strony ofiary. Są to osoby o nierealistycznie wysokiej samoocenie, które nie tyle mają nadzieję na bliski związek, ale czują się do niego uprawnione i wręcz uważają, że prześladowana osoba jest im winna miłość i uwagę. Są to grupy stalkerów wśród których specjaliści stwierdzili największy odsetek różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Pomimo uporczywości zachowania i bardzo długiego (względem innych typów prześladowców) okresu nękania, nie są jednak na ogół niebezpieczni dla ofiary, a ich strategia nękania to przeważnie: pisanie listów, telefonowanie i wysyłanie prezentów do obiektów zainteresowania. 
• Nieudolny admirator - to stalker, którego ze wspomnianym powyżej poszukiwaczem bliskości łączy obdarzanie uwagą ofiary, która nie jest zainteresowana głębszą relacją z nim, przekonanie o własnej wysokiej wartości i konsekwentne ignorowanie uczuć czy sygnałów obiektu atencji, świadczących o braku odwzajemnienia uczuć. O ile jednak wspomniani powyżej poszukiwacze bliskości pragną przede wszystkim miłości czy innej głębokiej relacji, takiej jak przyjaźń, o tyle nieudolni admiratorzy szukają raczej seksu i nastawiają się na randki. Nieudolnym admiratorom brakuje kompetencji społecznych, a przede wszystkim kompetencji w zakresie nawiązywania relacji, zalecania się, konkurowania. Zachowują się często jak stereotypowy, karykaturalny obraz samca: asertywnego, apodyktycznego, niewrażliwego egoisty, który uważa, że każda kobieta marzy by wpaść w jego ramiona. W tym typie stalkerów dominują mężczyźni, choć zdarzają się także kobiety. Nękanie przez takich prześladowców jest najczęściej dość krótkie, preferują oni raczej bezpośrednie formy komunikacji, rzadziej piszą listy lub dzwonią. Skuteczne przeważnie też wobec takich prześladowców są sankcje nałożone przez sądy, czy udzielona pomoc psychologiczna, tj. działania, które skłaniają do zaprzestania nękania konkretnej osoby.     
• Stalker urażony i pragnący odwetu - opisane powyżej zachowania poszczególnych typów prześladowców były powiązane jednoznacznie z uczuciem miłości lub niekiedy silnego przywiązania, pragnieniem bliskości. Tymczasem stalkerów urażonych charakteryzuje poczucie niesprawiedliwości, która ich spotkała i chęci odwetu za doznane upokorzenie, koncentrują się oni na niepokoju, straszeniu i dręczeniu swojej ofiary. Stalker pragnący odwetu to osoba, która szybko wpada w gniew i atakuje zaraz po incydencie, który uznał za poniżający lub obrażający, serią oszczerczych telefonów czy listów (najczęściej anonimowych). Jego intensywne zachowanie utrzymuje się zaledwie przez tydzień lub dwa, dopóki nie opadnie pierwsza fala silnego wzburzenia. Charakterystyczne dla tego typu sprawców jest także to, że uważają się oni nie za przestępców, ale za ofiary. Przede wszystkim za ofiary osób, które prześladują, ale czują się także skrzywdzeni przez byty bardzie abstrakcyjne, takie jak firma czy nawet system. W tej grupie sprawców specjaliści dostrzegają dużą reprezentację osób z kłopotami psychicznymi, zaburzeniami paranoidalnymi, często nadużywającymi substancji odurzających.  
• Stalker drapieżny – takim typem prześladowcy charakteryzują się osoby przygotowujące się do ataku na ofiarę, najczęściej o charakterze seksualnym. W celu dokonania napaści sprawca stosuje dość wąski wachlarz form prześladowania, najczęściej ograniczając się do śledzenia, włamań i wtargnięć na tereny przyszłej ofiary i zbierania informacji o niej. Mała część takich sprawców wykonuje także anonimowe, obsceniczne telefony. Stalkerzy drapieżni najczęściej ze wszystkich typów prześladowców dokonują napaści na swoje ofiary. To co jest szczególnie niebezpieczne w ich zachowaniu, to fakt, że działają oni niezwykle dyskretnie. Ich celem jest dokonanie skutecznej napaści, nie zaś zastraszenia swojej ofiary (co jest domeną innych typów stalkerów) dlatego potencjalnie pokrzywdzona osoba nie zdaje sobie sprawy z tego, że jest obserwowana i zagrożona. Czas prześladowania sprawców bywa przeważnie relatywnie krótki i nie przekracza zazwyczaj trzech miesięcy. Zdaniem specjalistów tę grupę stalkerów charakteryzują przeważnie osoby o zaburzeniach zidentyfikowanych jako parafilia, zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych lub zaburzeniach związanych z nadużywaniem lub uzależnieniem od narkotyków lub alkoholu. Większość zidentyfikowanych stalkerów drapieżnych ma zaburzenia osobowości, najczęściej prezentują osobowość antysocjalną lub narcystyczną, charakteryzują się oni jednocześnie dość wysokim poziomem inteligencji. 

Odnośnie do wszystkich typów stalkerów należy nadmienić, że w niektórych wypadkach motyw prześladowcy może zmieniać się w miarę trwania uporczywego nękania. Sprawca może działać najpierw jako stalker zagrożony, następnie odrzucony, by wreszcie przejść do typu urażonego, a niekiedy nawet drapieżcy.   

Biuro Detektywistyczne ALERT pomaga spacyfikować działania stalkera.

Zacznijmy od tego, że ofiary stalkingu powinny przede wszystkim uświadomić sobie zaistniałą sytuację i jak najszybciej rozpocząć poszukiwanie pomocy. "Przy czym należy podkreślić, iż do zakwalifikowania danego zachowania jako stalkig obojętne jest to czy osoba pokrzywdzona wyraża lub wyrażała swój sprzeciw i jasno dała do zrozumienia prześladowcy, że nie godzi się na określone zachowania. Jednak wiele poradników dla ofiar stalkingu (zarówno polskich jak i obcojęzycznych) zaleca jednoznaczne poinformowanie sprawcy o braku akceptacji jego działań. Ponieważ niezaniechanie prześladowania po takiej informacji może być i często jest łatwiej uznawane przez organy ścigania za ewidentnie uporczywe i jednoznacznie niosące ze strony prześladowcy ładunek złej woli, czym wypełnia to zapisy określone w kodeksie karnym. Tymczasem jednak wiele ofiar boi się prześladowcy lub z innego powodu nie chce lub nie może się z nim skontaktować (np. po prostu nie wie kto nim faktycznie jest -sprawca pozostaje anonimowy).”[2] I co najmniej tu jest pierwszy z powodów do zatrudnienia profesjonalnego podmiotu zajmującego się usługami detektywistycznymi, który wesprze ofiarę stalkingu nie tylko w kwestii zebrania materiałów i dowodów na istnienie przestępstwa uporczywego nękania, ale i wykonania innych istotnych czynności, którymi może być właśnie profesjonalnie podjęta interakcja z prześladowcą / prześladowcami osoby poszkodowanej. Oczywiście bezwzględnie fakt uporczywego nękania należy zgłosić na policję, a także skontaktować się z bliskimi osobami i uprzedzić ich o tym, iż jest się ofiarą stalkera. Dobrze jest też podzielić się swoimi obawami z małżonkiem, rodzicami, dziećmi lub przyjaciółmi. Warto także szukać pomocy u psychologa lub psychiatry. Wszystkie te działania powinny zakończyć się profesjonalną pomocą prawną ze strony policji lub adwokata, dzięki czemu sąd wymierzy stalkerowi karę pozbawienia wolności lub nakaże mu zapłacenie grzywny. Dodatkowo w trakcie rozprawy sądowej stalker może dostać zakaz zbliżania się do ofiary. Pisząc o pomocy ofiarom stalkingu dla wypełnienia obowiązku informacyjnego w tym zakresie podajemy kontakt do Fundacji Można Inaczej (www.mozna-inaczej.org.pl/index.php?mode=3&aid=19), która jest jedyną w Polsce organizacją pozarządową dedykowaną osobom borykającym się z problemem stalkingu. Jak można przeczytać na internetowej stronie Fundacji, ich działalność polega na zwiększaniu świadomości społecznej na temat mechanizmów popełniania przestępstwa uporczywego nękania, udzielaniu profesjonalnej pomocy prawnej ofiarom stalkingu oraz szkolenia w tym zakresie przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości.

Stalker skazany na 25 lat !

Zanim zapadł wyrok w 2017 roku w łódzkim sądzie 25-ciu lat pozbawienia wolności dla prześladowcy znanej fotomodelki i projektantki mody Katarzyny Dacyszyn, niespełna rok wcześniej  w oczekiwaniu na proces o stalking, na korytarzu sądu kobieta została oblana przez stalkera silnie stężonym kwasem siarkowym. Pomimo doznania w wyniku tego bestialskiego czynu rozległych obrażeń ciała, mierzenia się z ogromną traumą psychiczną i niewyobrażalnym bólem fizycznym postanowiła zawalczyć o sprawiedliwość dla siebie i innych ofiar stalkingu. Zrezygnowała z wcześniejszego oskarżenia i ścigania sprawcy za przestępstwo uporczywego nękania (zagrożonego maksymalną karą 8 lat pozbawienia wolności z możliwością wyjścia z więzienia po odbyciu połowy kary), a skierowany przez prokuraturę wobec sprawcy za oblanie ją silną substancją żrącą akt oskarżenia o usiłowanie uszkodzenia i oszpecenia ciała jako oskarżycielka posiłkowa spowodowała przekwalifikowanie na akt oskarżenia o usiłowanie zabójstwa z zamiarem ewentualnym i wywalczyła (bynajmniej w tym zakresie) sprawiedliwy wyrok. Ta wybitnie brutalnie potraktowana przez zwyrodnialca kobieta, potrafiła podnieść się i znaleźć siłę by podzielić się swoimi trudnymi doświadczeniami opisując całą sprawę w książce, o dość niekrótkim tytule „Katarzyna Dacyszyn w rozmowie z Ireną Stanisławską – KOBIETA z blizną – o powrocie do życia po oblaniu kwasem przez stalkera” – wydawnictwo MUZA SA – Warszawa 2019 r., z pełnym przekonaniem polecam tę lekturę każdemu kto profesjonalnie lub nie, zajmuje się pomocom ofiarom stalkingu.  

[1] Bullying – inaczej mobbing rówieśniczy realizowany jest najczęściej poprzez terroryzowanie, zastraszanie itp. To zjawisko znęcania się uczniów nad uczniami, które może objawiać się poprzez bardzo różne formy zachowania: fizyczne, werbalne i relacyjne. Bullying w swoich skutkach, a także w sposobie zachowania prześladowców może być bardzo podobny do mobinngu czyli prześladowczych zachowań między osobami dorosłymi.  

[2] „STALKING i inne formy przemocy emocjonalnej. Studium kryminologiczne” Dagmara Woźniakowska – Fajst,  Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego – Warszawa 2019. 

 

Wojciech Szczurek
Detektyw Koordynator Operacyjny Grupy ALERT